04/11/2025
Hội đồng đánh giá luận án của NCS Nguyễn Thị Quế được thành lập theo quyết định số 1117/QĐ-HVKHXV, ngày 03 tháng 10 năm 2025, gồm:
Đề tài "Thánh Mẫu Liễu Hạnh - Từ truyện kể dân gian đến thực hành tín ngưỡng trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa" được NCS Nguyễn Thị Quế lựa chọn làm đề tài luận án dựa trên những căn cứ lý luận và thực tiễn:
Là một nước nông nghiệp, Việt Nam nằm trong quỹ đạo của lễ hội, tôn giáo và tín ngưỡng (tín ngưỡng) mang tính chất nông nghiệp. tín ngưỡng bản địa của việt nam khá phong phú, tạo nên một bức tranh đa dạng sắc màu: tín ngưỡng thờ các vị thần tự nhiên, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ mẫu thần (mẹ Âu Cơ, mẹ lúa, mẹ đất…), tín ngưỡng thờ thành hoàng làng... trong hệ thống tín ngưỡng phong phú đó, có thể nói, tín ngưỡng thờ mẫu đã ăn sâu bén rễ vào tâm thức người việt. nhìn lại lịch sử hình thành và phát triển, Thánh Mẫu Liễu Hạnh (TMLH) mặc dù xuất hiện không sớm, song lại chiếm giữ một vị trí vô cùng quan trọng trong điện thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ và trong tâm thức người Việt. TMLH là nhân vật hội tụ nhiều đặc tính khác nhau: vừa mang sự phóng khoáng, bay bổng, thấm đẫm màu sắc liêu trai của cõi tiên; vừa đa đoan, tình nghĩa nơi cõi trần; vừa trần thế và cũng rất linh thiêng trong đời sống tinh thần bao thế hệ.
Là vùng đất địa linh, nơi có đầu mối giao thông quan trọng, con đường thượng đạo, con đường thiên lý chạy qua, có giang đạo nên khá thuận lợi cho việc đi lại và giao lưu buôn bán, Thanh Hóa trở thành một trong những nơi xuất hiện nhu cầu thờ phụng vị thần ban tài tiếp lộc, nơi được tin là công chúa Liễu Hạnh đã giáng sinh (Phố Cát hay Tây Mỗ). Câu chuyện cuộc đời của công chúa Liễu dù có bao nhiêu truyện kể được lưu truyền, bao nhiêu địa danh mẫu giáng sinh thì Thanh Hóa vẫn là một địa danh gắn bó mật thiết với hành trạng trần tục rồi hiển thánh của Mẫu Liễu mà người người công nhận. Trên địa bàn Thanh Hoá, theo truyền thuyết, đã diễn ra cuộc đại chiến diễn ra tại Sòng Sơn giữa công chúa Liễu Hạnh với Nội đạo tràng An Đông (Tiền Quân Thánh chủ chiến). Đây là một sự kiện quan trọng tạo bước ngoặt trong hệ thống tự sự về Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Câu chuyện về Sòng Sơn đại chiến cùng với diễn biến công chúa Liễu Hạnh quy Phật đánh dấu bước phát triển mới của chuỗi truyện kể về Mẫu Liễu, góp phần tạo nên một nhánh mới trong cuộc đời công chúa Liễu Hạnh. TMLH đã giáng trần ban phúc, giáng họa rồi quy Phật, hiển Thánh, âm phù hộ quốc, an dân. Từ đây, TMLH tồn tại ở thế giới thiêng liêng để cứu dân độ thế và cũng từ đó hình thành tín ngưỡng thờ mẫu liễu hạnh, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. Sau Phủ Giầy, Phố Cát - đền Sòng ở Thanh Hóa đã trở thành trung tâm thứ hai thờ Mẫu Liễu.
Truyện kể về TMLH lưu truyền ở Thanh Hóa có những nét đặc trưng, gắn với không gian lưu truyền và thực hành diễn xướng, lễ hội tạo ra những nhánh mới trong câu chuyện cuộc đời của nhân vật Liễu Hạnh. Qua nhiều thăng trầm của lịch sử, thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu có nhiều biến đổi, tiếp tục phát triển phù hợp với đời sống hiện đại nhưng vẫn giữ được các yếu tố truyền thống.
Năm 2016, "Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt" được UNESCO ghi danh vào danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sự kiện này khẳng định giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu; góp phần tạo nên bước ngoặt phát triển của tín ngưỡng thờ mẫu trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu ở Thanh Hóa. Vị thế của Thanh Hóa trong dòng chảy của truyện kể dân gian gắn với thực hành tín ngưỡng thờ TMLH đặt ra vấn đề cần thiết phải có những nghiên cứu mang tính hệ thống, chuyên sâu hơn về nhân vật Thánh Mẫu Liễu Hạnh trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa.
Mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm làm nổi bật đặc trưng chuỗi truyện kể từ góc độ tự sự học; Làm rõ mối quan hệ giữa các truyện kể về TMLH với di tích và lễ hội thờ Mẫu Liễu; Nhận diện sự biến đổi của tín ngưỡng thờ Mẫu Liễu Hạnh và biểu hiện của sự hỗn dung tôn giáo, tín ngưỡng ở Thanh Hóa và trong tương quan với một số nơi khác trên nền của truyện kể về TMLH trên địa bàn Thanh Hóa. Để đạt được những kết quả trong nội dung nghiên cứu, đáp ứng mục đích nghiên cứu, tác giả Luận án - NCS Nguyễn Thị Quế đã lựa chọn những phương pháp nghiên cứu phù hợp, mang tính cập nhật, từ nghiên cứu lí thuyết tới điền dã.
Với những kết quả đạt được, luận án Thánh Mẫu Liễu Hạnh - Từ truyện kể dân gian đến thực hành tín ngưỡng trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa đã có những đóng góp mới về khoa học: 1) Cung cấp một khối lượng truyện kể mang tính đầy đủ và cập nhật nhất về TMLH cả nguồn thư tịch và cả nguồn lưu hành trong dân gian; 2) Cung cấp một chỉnh thể foklore với các đặc điểm nhân học văn hoá về truyện kể và thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu ở địa bàn tỉnh Thanh Hoá; 3) Phân tích, những khía cạnh biến đổi và xu hướng biến đổi trong cốt kể của các câu chuyện về TMLH, trong thực hành tín ngưỡng thờ TMLH ở Thanh Hoá; 4) Chỉ ra được những mối quan hệ nội tại của tín ngưỡng thờ Mẫu vùng Bắc bộ cũng như mối quan hệ giữa truyện kể dân gian và thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu với bối cảnh xã hội và văn hoá. Đồng thời, luận án cũng mang ý nghĩa lý luận và thực tiễn: Thứ nhất: Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn trong mối liên hệ giữa truyện kể và tín ngưỡng xoay quanh nhân vật TMLH; về sự dung hợp tín ngưỡng, tôn giáo, xu hướng biến đổi của truyện kể và tín ngưỡng thờ Mẫu Liễu trên địa bàn Thanh Hóa. Thứ 2: Luận án góp phần cung cấp cơ sở khoa học, hàm ý chính sách trong quản lý, phát huy giá trị di sản văn học, lễ hội, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ nói chung, Mẫu Liễu nói riêng trên địa bàn Thanh Hóa. Thứ 3: Luận án sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy về văn học dân gian, tín ngưỡng, tôn giáo trong các trường Đại học, cao đẳng.
Các nhà khoa học trong Hội đồng chấm Luận án đều đánh giá cao những kết quả đạt được của Luận án.
Trong suốt hành trình 5 năm, cũng đã có không ít những khó khăn, thử thách nhưng nhờ tinh thần nỗ lực, quyết tâm, năng lực nghiên cứu, cộng với sự hướng dẫn tận tình của các nhà khoa học, sự động viên, khích lệ của gia đình, bạn bè đồng nghiệp, NCS Nguyễn Thị Quế đã về đích thành công. Sau thành công của buổi bảo vệ này, tân TS Nguyễn Thị Quế ghi tên mình ở vị trí thứ 199 trong danh sách giảng viên có trình độ tiến sĩ tại Trường ĐH Hồng Đức
Chúc mừng tân TS Nguyễn Thị Quế! Niềm vui to lớn này sẽ tạo thêm động lực để tân TS tiếp tục phấn đấu, đạt được những thành tích cao trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học, đóng góp vào thành tích chung của Khoa và Nhà trường trong kỉ nguyên vươn mình của đất nước.
Một số hình ảnh tại buổi bảo vệ luận án
Các nhà khoa học trong Hội đồng chấm luận án và người hướng dẫn khoa học
chụp ảnh lưu niệm cùng tân tiến sĩ
Học viện Khoa học xã hội chúc mừng tân tiến sĩ
Đại diện Ban giám hiệu Trường ĐH Hồng Đức
Đại diện Ban giám hiệu Trường ĐH Hồng Đức, Công đoàn trường và các CBGV khoa Khoa học xã hội
Bộ môn Ngữ Văn, Khoa KHXH chúc mừng tân tiến sĩ
Niềm vui bên gia đình nhỏ và hai cô hướng dẫn
Đại gia đình và người thân chụp hình lưu niệm
Bên những người bạn thân quý
Tin bài: Hoàng Huệ (Bộ môn Ngữ Văn)